بخش اول | امیدواری در عاشورا و رابطه آن با جامعه

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام حامد میرزاخان مدیر مرکز تحقیقات علوم اسلامی بیان الصدق و نماینده طلاب و فضلای مشهد در نوشتاری به مبحث امیدواری در عاشورا و رابطه آن با جامعه پرداخت.

وی امیدواری را از مهم ترین پیام های نهضت عاشورا عنوان کرد و به بررسی مفهوم امید پرداخت.

متن این نوشتار به شرح ذیل است:

مقدمه

یکی از مهمترین پیام‌های عاشورا بحث امید و امیدواری است، هر چقدر افراد امید و انگیزه بیشتری در زندگی داشته باشند، میزان افسردگی و استرس در آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. امیدوار بودن و داشتن تفکرات امیدوارانه بر سیستم عصبی افراد تاثیر زیادی می‌گذارد. پژوهشگران معتقدند هر چه در بدن اتفاق می‌افتد بر ذهن نیز تاثیرگذار است و هر چه بر ذهن تاثیرگذار باشد، بر جسم نیز تاثیر می‌گذارد.

امید در هر شرایطی به نفع بشر است. این احساس مثبت باعث حرکت روبه جلو و تلاش در زندگی می شود. بدون آن میل به رسیدن به هدف از بین می رود. با شیوه های صحیح می توانید افزایش امید به زندگی را محقق کنید.

زندگی امروزه بسیار پیچیده تر و شلوغ تر از دهه های قبل شده است. از این رو، موانع زیادی نیز بر سر راه موفقیت انسان قرار گرفته اند. بنابراین، صرف داشتن هدف نمی تواند فرد را به موفقیت برساند. آنچه مهم است این است که نیرویی برای دستیابی به هدف باشد. این نیرو همان امید است.امید و امیدواری یک نگرش ذهنی و عاطفی است که بر کیفیت زندگی تمرکز داشته و شامل انتظار نتایج مثبت از تمام چالش‌ها و اتفاقات روزانه است. در تعریف دیگر امید به معنای انجام فعالیت و امور زندگی با چشم‌انداز مثبت است. این مفهوم لزوماً به معنای اجتناب یا نادیده گرفتن اتفاقات یا نتایج بد نیست، بلکه تلاش برای داشتن دید مثبت با علم به ‌احتمال وجود موقعیت‌های بد بالقوه است. امید داشتن به زندگی یک احساس، میل و انتظار است که همه‌چیز در آینده به‌خوبی پیش ‌خواهد رفت.

امید در لغت و اصطلاح

امید در لغت به معنای گمان وقوع خیری ممکن‌الحصول در آینده آمده است.[1] معانی ترس، توقع، انتظار و شوق نیز برای آن ذکر شده است.[2]

شاید بتوان گفت این معانی به لوازم معنای امید یا به بخشی از آن اشاره دارد، زیرا از آن رو که متعلق امید امری ممکن الحصول است نه قطعی، و ترس از تحقق نیافتن آن وجود دارد امید را به خوف معنا کرده‌اند و از آن رو که متعلَّق امید، امری خیر و مسرّت بخش است و طبعاً موجب اشتیاق شخص امیدوار به آن امر شده و حالت انتظار و توقع به او دست می‌دهد، امید را به توقع و شوق و انتظار معنا کرده‌اند؛ در اصطلاح علم اخلاق، به راحتی و لذتی که از انتظار تحقق امری محبوب، در قلب حاصل می‌شود امید می‌گویند.

جایگاه امید در قرآن

نباید به خودمان اجازه دهیم که ناامید شویم، شکست و حوادث مختلف در زندگی وجود دارد اما آنچه که اهمیت دارد، امید است. در جایی که فکر میکنید دیگر راهی برای نجات نیست خداوند هست که راهی برای شما ایجاد کند، نباید در آن لحظه نیز ناامید شد و باید توکل بر خداوند نمود و از خداوند خواست تا راه نجات را برای ما باز کند. خدا در قرآن می فرماید: گاهی کار به جایی می رسید که انبیاء هم به مرز یاس می رسیدند یعنی آن قدر کار سخت می شد که این چنین حسی پیدا می کردند، چنانچه در قرآن آمده است:

 «حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ». در طول تاريخ، پيامبران در دعوت خود مستمر و مصرّ بودند، تا آنكه از هدايت مردم مأيوس مى‌شدند، چنانكه مخالفانِ لجوج نيز دست از مقاومت برنمى‌داشتند. نمونه‌هايى از آن را در قرآن مى‌خوانيم:

بعد از آنكه نوح ساليان متمادى مردم را دعوت كرد، جز گروه اندكى كسى ايمان نياورد، خداوند به او فرمود: «لَنْ يُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِكَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ»[3] جز كسانى كه ايمان آورده‌اند، كس ديگرى از قوم تو ايمان نخواهد آورد. نوح در نفرين خود كه نشان از يأس او نيز دارد، مى‌گويد: «وَ لا يَلِدُوا إِلَّا فاجِراً كَفَّاراً»[4] يعنى از اينان جز كافر فاجر نيز متولد نخواهد شد.

در داستان زندگى و دعوت هود، صالح، شعيب، موسى، و عيسى عليهم السلام نيز اين يأس از ايمان آوردن كفار به چشم مى‌خورد. حضرت موسی(ع) در حالی پیش می‌رفت که فرعون پشت سرش بود و دریا پیش رویش، اگر بر می گشت فرعون او را می کشت و اگر جلو می رفت در دریا غرق می شد. آن وقت یک مرتبه خداوند می فرماید: موسی عصا را بزن و نیل شکافته می شود.

حضرت یونس(ع) در شکم ماهی افتاده بود تا خداوند نجاتش داد. و ماهی یک آه می کشد و یونس وسط بیابان پرت می شود. هفت تا هشت مورد واژه «نجینا» در قرآن کریم داریم، نجینا صالح، نجینا شعیب و ... و لذا به تعبیر شعر:

«در ناامیدی بسی امید است                               پایان شب سیه سپید است».

موضوع امید در بسیاری از آیات قرآن کریم با مشتقات واژه «رجاء»[5]و «عسی»[6] طرح شده است. در برخی از آیات نیز امید با واژه‌هایی مانند عسی[7] و لعلّ[8] به خداوند نسبت داده شده است. در این‌گونه موارد، اگر نگوییم استعمال امید مجازی است، باید آن را با توجه به انسانها و اعمال و رفتار آنها تصور کرد و گفت خداوند در موارد مزبور خواسته است با این روش، مخاطب یا شخص دیگری را نسبت به وقوع امری امیدوار سازد.

افزون بر موارد یاد شده، مفهوم امید در آیات فراوان دیگری که در آنها از خداوند سبحان با اوصاف «رحیم»، «غفور» و «توّاب» یاد شده و آیات مشتمل بر وعده‌های الهی قابل بررسی و پیگیری است.

آیه‌های امیدبخش قرآن

برخی درصدد برآمده‌اند تا امید بخش‌ترین آیات را شناسایی کنند. 32 آیه در قرآن وجود دارد که تاکید بر امیدواری دارد که در اینجا به چند مورد اشاره می کنم:

در این زمینه آیات ۴۸[9] یا ۱۱۰ سوره نساء[10] ۵۳ سوره زمر[11]، ۳۰ سوره شوری، و ۸۴ سوره اسراء[12] ذکر شده است. به نقل حضرت امیر المؤمنین از رسول خدا(صلی الله علیه وآله)امیدبخش‌ترین آیات، آیه ۱۱۴ سوره هود[13] است: «واَقِمِ الصَّلوةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وزُلَفـًا مِنَ الَّیلِ اِنَّ الحَسَنـتِ یُذهِبنَ السَّیِّـاتِ».[14]

از حضرت امیر(ع) روایت است که فرمود: در قرآن آیه ای از این گسترده تر نداریم، منظور آیه 53 سوره «زمر» است: « قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ » (بگو اى بندگان من كه بر خويشتن زياده‏ روى روا داشته‏ ايد از رحمت‏ خدا نوميد مشويد در حقيقت ‏خدا همه گناهان را مى ‏آمرزد كه او خود آمرزنده مهربان است)؛ علامه طباطبایی(ره) در مورد این آیه می گوید: این آیه خطاب به کافر است. ای بندگان کافر ! خداوند همه گناهان را می بخشد. خداوند غفور و رحیم است.

قصه های متعددی در مورد این آیه وجود دارد از جمله اینکه روزی پیامبر(ص) نشسته بود، گفتند کسی می خواهد شما را ببیند، حضرت(ص) سوال کرد: چه کسی است؟ عرض شد: نمی دانیم اما رویش را بسته و کافر است. آن شخص به حضرت(ص) فرمود: آیا می توانم مسلمان شوم؟ فرمود: بله، او شهادتین گفت و مسلمان شد. پس از آن حضرت(ص) فرمود: تو کیسی؟ او صورت اش را باز کرد و گفت: من قاتل عمویت حمزه هستم. کسی هستم که در احد، حمزه را به شهادت رساندم. او وحشی بود کسی که جگر حمزه را بیرون کشید. حضرت(ص) فرمود: برو تا فقط تو را نبینم. آیه 52 سوره زمر اینجا نازل شد.

البته برخی دیگر نوشته‌اند روزی پیامبر(ص) در مسجد بود که دیدند مردی جلو درب مسجد خود را می کشد و بسیار می گرید، نام او «بهلول نبّاش» بود، او نبش قبر می کرد. حضرت(ص) فرمود: بگویید بیاید، او گفت: من نبّاش هستم و مرتکب فحشا با یکی از جنازه ها شدم. حضرت(ص) فرمود: دور شو. این مرد سر به بیابان گذاشت و چهل روز گریه و ناله کرد تا این آیه نازل شد. بنابراین این آیه یکی از امیدوارکننده ترین آیات است.

آیه دیگر در سوره مبارکه «ضحی» آمده است که خداوند فرمود: «وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى» برخی از امام باقر(علیه السلام)نقل کرده‌اند که امیدبخش‌ترین آیات، آیه ۵ سوره ضحی[15] است: «ولَسَوفَ یُعطیکَ رَبُّکَ فَتَرضی»[16].

 این آیه را خداوند به پیامبر اکرم(ص) فرمود و اینکه حضرت(ص) هر قدر که بخواهد می تواند از امت شفاعت کند و این هنگام بود که پیامبر(ٌص) لبخند زد. آیه امیدوارکننده دیگر آیه 114 سوره مبارکه «هود» است که خداوند می فرماید: «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ» در این آیه تاکید شده که اگر نمازهایتان را بخوانید خداوند شما را می بخشد. یعنی اگر مستحبات را به هر دلیلی نتوانستیم انجام دهیم همین قدر که نماز را بخوانیم مثل یک کارواش، سیاهی های ما را از بین می برد.

نتیجه بحث:

باید توجه داشت که امید در هر شرایطی به نفع انسان است؛ احساس مثبت و امید واری باعث حرکت رو به جلوی انسان در زندگی فردی و اجتماعی می شود؛ باید دانست که بدون امید میل به هدف و رسیدن به نتیجه دلخواه از بین می‌رود؛ زندگی امروزه بسیار پیچیده تر و شلوغ تر از دهه های قبل شده است و مشکلات و گرفتاری ها بیشتر از گذشته دیده می‌شود؛ این مشکلات و شلوغی ها نباید انسان را نا امید کند؛ در جلسه بعد بیان جایگاه امید که از درس‌های نهضت امام حسین(ع) در واقعه عاشورا است می‌پردازیم .

[1] . مفردات، ص۳۴۶.، الفروق‌اللغویه، ص۲۴۸، «رجا»، التحقیق، ج۴، ص۷۰، «رجو».

[2] . مجمع‌البحرین، ج۲، ص۱۵۵، «رجو». نثر طوبی، ج۱، ص۲۹۷. کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۸۴۴، «رجاء».

[3] . هود، 36.

[4] . نوح، 27.

[5] . عنکبوت/سوره۲۹، آیه۵.

[6] . اعراف/سوره۷، آیه۱۲۹

[7] . مائده/سوره۵، آیه۵۲

[8] . طه/سوره۲۰، آیه۴۴

[9] . مجمع البیان، ج۳، ص۱۰۱.

[10] . تفسیر قرطبی، ج۵، ص۱۰۶.

[11] . التبیان، ج۹، ص۳۷؛ تفسیر فرات کوفی، ص۵۷۰.

[12] . مجمع‌البیان، ج۶، ص۲۸۷. الصافی، ج۴، ص۴۷۶، البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۴۴۷

[13] .  هود/سوره۱۱، آیه۱۱۴.

[14] .  تفسیر ابوحمزه ثمالی، ص۲۰۳. مجمع‌البیان، ج۵، ص۳۰۸-۳۰۷.

[15] . ضحی/سوره۹۳، آیه۵

[16] . مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۶۵. التفسیرالکبیر، ج۳۱، ص۲۱۳. الدرالمنثور، ج۸، ص۵۴۳.